Pracujesz na zwolnieniu, zwrócisz zasiłek (chorobowy) w oka mgnieniu

    Brzmi jak wyrok. Prawdą jest, że wszystko zależy od całokształtu okoliczności i skuteczności kontroli płatnika lub jednostki ZUS. Nie powinno jednak ubezpieczonym (pracownikom, zleceniobiorcom, osobom prowadzącym działalność gospodarczą) ujść uwadze, że 25 lutego 2014 r. zapadło ważne z punktu widzenia ich interesów orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego (SK 18/13).

   Przesądza ono o konstytucyjności rozwiązania prawnego, które mówi o tym, że w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, ubezpieczony nie powinien wykonywać pracy zarobkowej lub wykorzystywać zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. W przeciwnym wypadku musi liczyć się z tym, że w wyniku kontroli, straci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. By ZUS mógł domagać się zwrotu wypłaconego zasiłku za cały okres zwolnienia wystarczy spełnienie jednej z przesłanek, są one niezależne od siebie, odrębne.

    Mowa oczywiście o art. 17 ust.1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r., poz. 159), który brzmi tak:

„Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.”

    Trybunał Konstytucyjny rozpatrując skargę konstytucyjną osoby, która w trakcie zwolnienia lekarskiego udzielała porad prawnych, uznał w konsekwencji, że ww. przepis prawny jest zgodny z Konstytucją (konstytucyjny), ponieważ nie narusza prawa obywatela do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę ani prawa każdego do własności, innych praw majątkowych. Nie narusza także zasady demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, w tym zasady, że wszelkie ograniczania korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą nastąpić wyłącznie w drodze ustawy. Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie odniósł się do sytuacji, w której ubezpieczony przebywający na zwolnieniu lekarskim wykonywał pracę zarobkową, uzyskując wynagrodzenie przekraczające minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. Nasunąć może się więc pytanie, co gdyby ubezpieczony przebywający na zwolnieniu, wykonywał pracę zarobkową, z której uzyskałby wynagrodzenie nieprzekraczające kwoty minimalnego wynagrodzenia? Choć Trybunał Konstytucyjny w swym orzeczeniu nie odniósł się do tej sytuacji, to w świetle utrwalonej praktyki ZUS i orzeczeń sądowych, można uznać, że kwota uzyskiwanego wynagrodzenia z tytułu pracy wykonywanej na zwolnieniu nie ma znaczenia dla utraty prawa do zasiłku chorobowego. Trybunał Konstytucyjny nie wypowiedział się o drugiej z wymienionych sytuacji, ponieważ inne były okoliczności sprawy, które były podstawą wniesienia skargi konstytucyjnej i inny był jej zakres zaskarżenia.

Przesłanki utraty prawa do zasiłku:

1) wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy oznacza wykonywanie każdej pracy np. na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, własnej działalności gospodarczej, jak również bez podstawy prawnej tzw. „pracy na czarno”. Może być to zarówno praca fizyczna, jak i umysłowa. Przesłanka ta może zostać uznana za spełnioną nawet jeśli praca zalecana jest przez lekarza i przyczynia się do poprawy stanu zdrowia, tak jak to było w przypadku osoby wnoszącej skargę do Trybunału Konstytucyjnego (tak również orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 maja 1985 r., II URN 75/85). Wg stanowisk rygorystycznych może to być praca nawet sporadyczna i nieobciążająca.

2) wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia jest określeniem bardzo ogólnym. Mieści w sobie bez wątpienia sytuacje, w których ubezpieczony podejmuje się wszelkich czynności powodujących przedłużenie się procesu powrotu do zdrowia, a tym samym przedłużenie okresu zwolnienia lekarskiego. Przykładem ziszczenia się tej przesłanki może być np. wyjazd na wycieczkę zagraniczną w okresie zwolnienia lekarskiego oraz wykonywanie w tym okresie nieodpłatnych zleceń. Celem przebywania na zwolnieniu lekarskim jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy.

    Kontrowersyjna pozostaje sytuacja, gdy ubezpieczony wykonuje pracę u dwóch pracodawców, zaś tylko z tytułu pracy u jednego z nich - przebywa na zwolnieniu lekarskim i pobiera zasiłek chorobowy. Czy dopuszczalne jest pobieranie zasiłku chorobowego u jednego z pracodawców i jednocześnie praca na rzecz drugiego pracodawcy? Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie daje jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Wg mojej oceny należałoby każdorazowo rozważyć okoliczności danej sprawy, charakter każdej z wykonywanych prac oraz odpowiedzieć na pytanie: Czy wykonywana praca u drugiego z pracodawców nie sprzeciwia się temu, by pracownik możliwie jak najszybciej odzyskał zdolność do pierwszej z prac?